RİÇİK AĞASI HEMED AĞA MALÎ HEMEDAN…. HİKMET AĞA…

Riçik,Dersim-Mazgirt ilçesi Darıkent nahyesine bağlı Peri suyun eteklerinde kurulmuş,Çöşk-Goman Xıran-Zerikan köyleri ile komşu Dersim’in en büyük aşiretlerinden Hizol Aşiretinin merkezi konumda bulunan şirin bir köyün adıdır.

Mezopotamya coğrafyası,peygamberlerin yurdu olarakta bilinen ve bir çok halkın medeniyetini içinde barındıran,bir çok acılara şahitlik eden ve ihanet çetelerinin de hiç eksik olmadığı ve yıllar boyunca lanetiyle tarihi var eden olmuştur.

Dersim bölgesine,Urfa-Siverek alanından geldiği ve Hizol Aşiretinin babası ve kendisinin kutsal sayılırak adına dilek ve niyet edilen,Ewdıla Ězîž evliyalasına ait ziyaretin olduğu ve aynı zamanda Pepuk kuşu hikayesinin yaşandığı ve”Darı Pepuke”diye adlandırılan mevkinin adına kendini yazdırdığı ve Çöşk Bawa’nın hidayetine şahitlik eden görkemli Pozî Rěş tepesi ile bütünleşen ve bütün bu güzel olgunlarıyla tarihi ve kültürel değerleri içinde barındıran,Riçik köyünde yaşamış ve hala da aile fertlerinin devamı olan torunlarının aile soylarından Hikmet(Hemed)Ağaların hayat hikayesidir..

Osmanlı Devletinin duraklama devri ve yıkılması sürecinde bölgede yaşanan bir çok olumsuz olaylar ve bu olayların sonucunda yaşanan acıların ve dilden dile günümüze kadar gelen ve hala halk arasında söylenen “GÖNDÊ HEMBER GÖNDÊ MEYĚ”ve MALÎ KAFIRAN MALĚKĚ GIRANĚ(Şerife)ve”YADĚ”ve “GIRAN HERĚ”gibi toplumun yüreğine acı ağıtların yakılmasına neden olur.

Bingöl-Kığı bölgesinden Hıdır adlı gencin Kığı beylerin kızı Şerife adlı kadını kaçırır.

Şerife kızın annesi tarafından Karasakal köyünden Hizol Aşiretin Malî HEMEDAN ailesi Mıle Yusuf’un adamlarından Malî Dımılıyan ailesine sığınır.

Çok geçmeden Kığı beyleri kızlarını bir plan ve söz dahilinde geri alınır.

Malî HEMEDAN Mılě Usıw ailesine sığınarak hayatını kurtaracağı kanısıyla Karasakal köyünden kızı elinden alınarak Hemzelyan köyünde Şerife kızın başı kesilir.

Hemed Ağa Mılě Usiv bunu bir onur meselesi yapar ve Riçik ve çevre köylerde bulunan arazilerini satarak Palu beylerinin elinde bulunan ve tamamı Ermeni halkının yaşadığı ve boşaltılan Erthan(Soğuk Pınar)köyüne yerleşirler”Şerife adlı kadının yaşadığı dram ve bu dramın direkt muhatabı Malî Hemedan”ın büyük babası olarak bilinen Mılě Yusuf’un kendini direkt sorumlu kabul etmesi,bir kanaat önderi ve Ağalık vasfına yakışan gücün sahibi olması kendini topluma kabul ettirmesi bir başka ifadesidir.

Osmanlı eğitimi görmüş Anne Beyaz’ın,Karakoçan Uzew köyünden olması ile Dayısı İmam olması nedeniyle küçük yaşta dayısının yanında Medrese eğitimi görür.

Kısa zaman içinde çevrede iyi ilişkiler kurar çok zeki ve akıllı olması Diyarbakır şehrinde Osmanlı mektebine kayıt edilir uzun süre bu şehirde yaşadıktan sonra alim dalında kendini iyice yetiştirerek Riçik köyüne yerleşir.

Kuran’ı Kerim-i hatim etmesi ve Osmanlıcayı çok güzel konuşması ve halka karşı gösterdiği olgunluk ve dönemin Palu Mir ve beyleriyle iyi ilişkiler içinde olması çevrede kendisine Mele-i olarak çağırma ve tanınmasına neden olur.

Dolayısıyla halk arasında artık lakabı”Mele”olarak söylenir.

Dönemin toplumun feodal yapısı ile yaşanmış olaylarda her zaman kendine özgü ilkesel duruşuyla gösterdiği tavır çevre köyler ve yönetimi elinde bulunduran Osmanlı Devlet yönetiminin dikkatini üstüne çeker.

Dolayısıyla Dersim özellikle Mazgirt alanında yaşanan olaylara tarafsız kalınması ile Mazgirt hükümeti tarafından oğlu Hakkı Osmanlı döneminde Nahiye statüsünde olan DIRBAN(Kızılkale)köyüne Nahiye müdürü olarak atanması büyük bir başarı hikayesi olur.

Mastan köyünden Malî Gıdug ailesinden Hatun adlı kadın ile evli olan Hêmed,

Toplum nezdinde Ağa yada bey olarak tanımlanır.

Malî HEMED AĞA,

Oysaki Ağalık,dönemin koşullarına göre 500 ile 1000 civarında silahlı gücü ve birçok köy hakimiyeti elinde bulunduran ve halkı sömüren,baskı yapan hükümlü kişilere Ağa denilirdi.

Malî HEMEDAN ailesinin böyle bir vasfı mevcut değildi.

Tam tersi kendilerinin maddi yönde varlıklı olmaları ve toplumsal olaylarda halk arasında çözüm üretip bir nevi hakemlik vasfı görmesiyle Han-eedan olarak tanımlansına,Hikmet ismi Kırmâncî dilinde HEMED-HAAN halk dilinde söylenmesi ile bir ailenin soy tanımlaması yapılmıştır.

Büyük Ermeni techiri,1916 Doğu Dersim başkaldırısı, Kürt tehciri,Koçgiri direnişi, Birinci Dünya Savaşı ve cumhuriyetin ilanı.

Hizol aşireti Riçik köyün ağası Malî HEMEDAN Mılě Yusuf bu kargaşalı yıllarda,yaşanan olaylarda birçok zaman tarafsız kalarak Osmanlı Devletinin takdirini kazanır.

1914-1915 Ermeni soykırımı ve techiri başlar.Bunu fırsat bilen

Palu beyleri ve Mirleri ve Çarsancak beyleri ile birlikte Necip Ağa Osmanlı Devletinin kışkırtması ve desteği ile Mazgirt ve Palu köylerinde yaşayan Ermeni köylerini işgal ederler.

1923 te Cumhuriyetin ilanıyla bölgedeki aşiret ve kanaat önderlerini yeniden kazanmak ve etkisiz hale getirmek için çok yoğun bir çaba icinde olurlar.

Bu amaçla birçok aşiret reisini,ödüllendirerek Cumhuriyet madalyası verilir.

Bu ödülü aşiretlerden biri de Hizol aşiretinde Ricikli Hêmed Ağa ailesine verilir.

Ayrıca 1914 yılına kadar Ermenilerin yaşadığı köy olarak bilinen Erthan köyü Ermeni techiri ile birlikte köy boşaltılır.

1920’lerden sonra devletin Hizol aşiretinde muhatap kabul ettiği ve boşaltılan Erthan köyünü Hêmed Ağa ailesine bağış ederek ata yurtları olan Ricik Köyünden ve Mankırag gibi köylerde bulunan arazilerini satarak 1950’lerde Erdxan’a yerleşirler.

Karabörek,Çiftlik ve Hêmed ailesi ile akrabalık ilişkileri olan ve aslen Kardere(Sülüntaş)köyündenAbbas Kaya(Malî Qiye Wayis (Abbas)ile güç birliği ederek,hibe yada çok az bir para ile satın alınırarak yerleşim sağlanır.

(Net ifadesi olmasa da Erthan köyünü işgal eden Şadiyanlar aşiretinin kanaat önderi olarak tanınan Necip Ağa dan bir teneke dolusu altın karşılığında satın aldığı dillendirilir.

Bir çok aile bireyleriyle Erthan köyüne yerleşen Malî HEMEDAN ailesi bir çok köyde hanedanları ve aile fertleri bulunmaktadır.

Bunların başında Çelaqas köyünde Veli Haki’nin kardeşi Derviş Ağa ve çocukları yaşarlar.

Mılě Yusuf takriben 1940 yılında vefat eder ve kabri Riçik köyünde dir.

HEMEDAN ailesinin son temsilcileri çocuklarından Mahmut Ağa,İbrahim Ağa ve Mehmet Ağa dır.

Hakkın rahmetine kavuşan tüm HEMEDAN ailesini saygıyla özlemle anıyoruz …Şahin Polat

Not..1

Yöremizde topluma mal olmuş Malî HEMEDAN hanedan aile yapısı bugüne kadar net bir bilgi paylaşımı yapılmamış ve tarihi yazılmamıştır.

Dolayısıyla bir çok bilgiler geçmişin bilgi sahibi olan kişilerin anlatımları ile kaleme alınmıştır.

Doğru ve yanlış ve eksik bilgilerin olduğunu..

Bilgi sahibi olan kişilerin katkı sunmalarını diliyorum..

Not..2

Resimde görülen ve sandalyede oturan ve elinde bastonu olan Pos bıyıklı şahısın Mılě Yusuf olduğu bilinmektedir…

Not.3

Ilişikte bulunan HEMEDAN ailesinin aile hanedan resmi sunan Riçikli Fethi Elaldı Hocamızın katkıları ve aynı zamanda Hülüman köyünde Sayın Sedat Gezgin hocama bir çok bilgileri bizimle paylaştığı için teşekkür ederiz.