Noel Baba,Noel Ağacı ve Noel Bayramı
Bu başlıkların tarihsel kökeni nereden geliyor?
Bugün bu kavramları hangi anlamda kullanıyoruz?
Yaşadığımız Avrupa ülkelerinde cadde ve merkezi yerler ışıklandırılmaya başlandı, Noel, Çam Ağaçları yakında 24.12.2021’den itibaren evlerin oturma odalarını süsleyecek, Noel günlerinde, beyaz sakallı, kırmızı fesli ve kırmızı/beyaz kürklü Noel Babalar (Weihnachtsmann) çarşı pazarda çocuklara çeşitli hediyeler dağıtmaya başlayacaklardır. Bu yazımızla, bu geleneğin tarihsel kökenini biraz da olsa okuyucularımıza anlatmaya çalışacağız.
Bu yazının amacı elbette dinler arasinda bir polemik yürütmek değildir. Aynı zamanda çeşitli inanç gruplarının birinin diğerine olabilecek üstünlüğünü ortaya koymak da değildir. Amaç, yaşadığımız ülkelerde kullanılan bu sembollerin tarihsel kökenleri ve anlamları konusunda okuyucularımıza çeşitli tarihi belgelerden edindiğimiz bilgileri özet olarak sunmaktır.
NOEL BABA (Nikolaus, Weihnachtsmann): Hıristiyan dünyasında aynı zamanda, Aziz Nikolas (heilige Nikolaus) merhametli, iyiliksever Piskopos (Barmherzige Bischof) olarak da adlandırılır. Yazılı tarihi belgelerde, sözlü ve görsel yayınlarda edindiğimiz bilgilere göre; NOEL BABA (Yani Nikolaus’un) MS. üçüncü yüzyılın başında Antik Likya medeniyet bölgesinde (bugünkü Antalya civarında) Başkenti Patara’da (yani Demre ilçesindeki Antik kentte zengin bir buğday tüccarı ailenin çocuğu olarak MS. 280/286 arası, bazı kaynaklara göre ise 306 yılında) doğduğu çeşitli kaynaklarca belirtiliyor.
Rivayete göre, çok zengin olan babası ölünce serveti kendisine kalıyor. O da, bu servetinin bir kısmını ihtiyacı olan fakir insanlara bağışlıyor, ayrıca limanlarda demirleyen gemilerin tayfalarına da hediyeler alarak onları sevindiriyormus. Her yıl aynı gemiler limana gelince; karşılarında beyaz sakallı bu insanı görerek hem sevinirler hem de gittikleri her yerde bu hayırsever insanı överlermis.
Nikolaus (Noel Baba) için en önemli anlatım da şöyle: Rivayete göre aynı kentte yaşayan fakir bir adamın üç kızı vardır. Bu fakir adam parası olmadığı için onlara çeyiz alarak evlendiremiyormus. Fakir adam, kızlarını para karşılığı satmayı bile düşünüyor… Bu trajedik durumu öğrenen NİKOLAUS gece gizlice evlerine girerek büyük kızın çoraplarına 3 altın koyup gidiyor. Sabah altınları bulan kızlar böylece fuhuşa zorlanmaktan kurtuluyorlar. Bir başka anlatıma göre ise, Nikolaus altınları evin bacasından aşağıya, kurutmak amacıyla asılan çorapların içine atıyor… Nikolaus bu hayırseverliğinin sonucu olarak daha 19 yaşında iken, yani MS. 325 yılında Myra (Demre Antik Kent) şehrinin papazlığına seçiliyor.
Bir başka anlatıma göre ise, 325 yılında İznik’te toplanan Konzile giden papaz yolda öldürünce onun yerine bir papaz seçilmek istenir. Ancak kimin seçileceğine karar veremezler ve derler ki; yarın sabah kiliseye ilk gelen kişi papaz olsun. Ve sabah kiliseye giden ilk kişi Nikolaus’tır, böylece Myra Papazlığına seçilmiş olur. Hangi anlatımla olursa olsun Nikolaus’un, merhametli, yardımsever bir insan olduğunu zayıflatmaz.
Eldeki tarihi bilgilere göre MS. 345 – 351 yılları arasında Myra antik kentinde vefat ediyor. Naaşı kendisi için taştan oyma bir lahitte, bugün Kocademre denen Myra Antik Kentte defnedilir.
1087 yılında bazi İtalyan tüccar ve denizciler antik kentte giderek lahitini acarlar ve kemiklerini İtalya’nın Bari şehrine getirerek kendisi adına inşa ettikleri SAN NICOLA kilisesine defnederler. Bazı iddialara göre ise, onun değill başkasına ait bir lahitteki kemikler yanlışlıkla götürülmüştür. Tabii ki bu bir iddia ve ispatlanmış değil.
Nikolaus’un ölüm tarihi 6 Aralık olarak kabul edilir ve hristiyan aleminde her yıl 6 Aralık’ta Nikolaustag (Nikolaus’u anma günü) kutlanmaktadır. Hristiyanlar Nikolaus’u anmak için onun anısına halen çocukların ayakkabılarına gece gizlice çesitli hediyeler koyarak Nikolaus’u anarlar.
Nikolaus, Ortodox, katolik ve protestanlar için önemli bir figürdür ve ona azizlik mertebesi addedilmiştir. Noel bayramında NOEL BABA diye çocuklara hediyeler dağıtan, kırmızı külahlı, beyaz sakallı ve kırmızı/beyaz pamuk kürklü şahsın öyküsü kısaca böyle. Birbirinden farklı tarih ve anlatımlar da elbette vardır, ancak biz belgelerdeki anlatımları yazmaya çalıştık.
Nikolaus adına her yıl (Almanya’da) belediyelerce görevlerindirilen Sembolik Nikolaus (Weichnachtsmann) çarşılarda çocuklara Noel Bayramı süresince çesitli hediyeler dağıtmaya devam ediyor. Ayrıca Almanya’nın Himmelstür denen bir kasabasında, halen istek üzerine çocuklara arzu ettikleri hediyeler Nikolaus adına gönderilmektedir.
NOEL BABA’nın tarihteki Nikolaus olduğunu yukarıda anlatmaya çalıştık. Kimilerince ayrı ayrı figürler oldukları biçiminde algılanmış olması tamamiyle yanlıştır. Ayrıca Noel Baba’yı yılbaşının habercisi olarak kullananlar da vardır. Ama bunlar doğru değil. Asıl olan, onun NOEL BAYRAMI’nin dini bir figürü,Noel Baba olduğudur. Nikolaus’un mezarı İtalya’da her yıl ziyaret edilmektedir. Bu ziyaretler adeta bir hac görevi gibi yapılmaktadır.
1950’den beri aynı ziyaretler Demre Antik Kenti’nde de yapılmaktadır.
NOEL AĞACI (Weihnachtsbaum): Ampüllerle ve çeşitli süs araçlarıyla süslenip ışıklandırılan ve Noel Bayramının kutsal akşamı olan Heiligabend’de (24.12) altına hediyelerin konulduğu NOEL AĞACI’nın tarihi çok da eskilere dayanmamaktadır. Günümüzde yüz binlerce ve belki de milyonlarca çam ağacı kesilerek sürdürülen bu gelenek, ilk olarak 16. yüzyıllardan itibaren görülmektedir. Tarihi belgelerde de İLK NOEL AĞACI’nın Schlesien kraliçesi (Dorothea Sybille von Schlesien) tarafından 1611 yılında sembolik olarak kullandığı tespit edilir. Sembolik Noel Ağacı’nın 17. yüzyıllarından itibaren diğer hristiyan ülkelerde de evlerin oturma odalarını süslediği görülmektedir. Almanya’da başlayan bu gelenek, adım adım Avrupayı aşarak dünyanın diğer ülkelerine de yayılmıştır. Örneğin, Amerika’da ilk Noel Ağacı, aslen Alman olan Harvard Üniversitesi Profesörü tarafından 1832 yılında kullanılmıştır.
Sorulabilir bir soru: Peki neden başka agaç değil de çam ağacı kullanılıyor? Bu sorunun cevabı kısaca şöyle: Eski batıl inançlara göre devamlı yeşil kalan çam ağacı ‘bereketin ve yaşam gücünün sembolü’, aynı zamanda insanları ve evleri ‘kötü ruhlardan koruyan’ bir ağaç olarak kabul edilirdi. Bunun için çok eskilerden beri önce resmi yerlerde, daha sonra ise evlerin dış duvarlarına çam dalları asılarak kötü ruhların kaçırılması gibi bir gelenek zaten mevcuttu. Bu inançta daha sonraları çam ağaçlarının dini amaçlarla Noel Ağacı olarak yeni bir fonksiyonda kullanıldığını görüyoruz.
Bazı ülkelerde, Türkiye de dahil, insanlar Noel Ağacını yeni yılın bir sembolü olarak algılıyor, ki bu tamamıyla yanlıştır. NOEL AĞACI hiristiyan dünyasının dini bir sembolü ve ritüelidir. Bu konuda beslenmiş besteler bile vardır. Örneğin Almanca „O Tanenbaum“ (O Çam Ağacı) şarkısını çocuklar hediyelerini açmadan önce koro halinde ailelerine söylerler.
NOEL BAYRAMI
Dünyadaki bütün dinlerin kendisine has kutsal günleri vardır. Başta Katolik, Protestan olmak üzere ve bazı küçük hristiyan grupların da en kutsal dini bayramı kuşkusuz NOEL BAYRAMI’dır ve bu bayramın amacı 24/25 Aralık’ta İsa Peygamberin doğum gününü kutlamaktır. Ne var ki İsa’nın doğum günü çeşitli takvimlere göre hesaplandığı için NOEL BAYRAMLARI da farklı ulkelerde farklı tarihlerde kutlanmaktadır. Örneğin Yunanistan Ortodox olmasına rağmen katolikler gibi 25 Aralık’ı doğum günü kabul ederken, Rusya’da 6-7 Ocak NOEL BAYRAMI olarak kutlanmaktadır. Aradaki fark Julian ve Gregorian takvimleri arasındaki hesap farkından kaynaklanıyor. Rusya eski Julian takvimine göre 6-7 Ocağı temel alırken, diğer Avrupa ülkeleri 24-25 tarihini temel alıyorlar. Katolikler 1582’den beri Papa Gregor XIII tarafından yürürlüğe konulan takvime göre Aralık 24/25’i Noel olarak kutlamaktadırlar. Julian takvimi ise Roma kralı Jül Sezar (Gaius Iulius Caesar) tarafindan milattan önce 45 yılında, yani İsa peygamberin doğumundan 45 yil önce, yürürlüğe konulmuş bir takvimdir. Kısacası İsa’nın doğum günü çeşitli takvimlere göre farklı hesaplandığı için de NOEL bayramları hristiyan toplumlarda farklı günlerde kutlanmaktadırlar.
Ama en çarpıcı sorun 25 Aralık tarihidir. Zira bu tarih hristiyanların İsa’nın doğum günü olarak kutlamadan önce de vardı ve Roma’da bugün, Güneş Tanrısının Yenilmezlik Günü olarak kutlanıyordu.
Tarihi kaynaklara göre Roma Kralı Aurelian 25 Aralik 272’de Palmira (Suriye’de Antik Kent) kraliçesi Zeptimia Zenobia komutasındaki orduları mağlup edince bu zaferi mitolojik Roma Güneş Tanrısı olarak kabul edilen Sol invictus’a armağan ederek bayram günü ilan etti. O tarihten sonra artık 25 Aralık Roma İmparatorluğunda hep bayram günü olarak kutlanmaya başlandı.
İlk NOEL BAYRAMI (Weihnachten) hrirstiyanlar tarafından MS. 25 Aralık 355 tarihinde kutlandı ve günümüze kadar devam ediyor. Neden bugünü İsa’nın doğum günü olarak kabullenişlerine gelince, iki önemli sebebi söyleyebiliriz. Birincisi, İsa’nın gerçek doğum gününün o tarihte bilinmemiş olması ve hristiyan kaynaklarında farklı tarihlerin iddia ediliyor olması. İkincisi ve en önemli sebep ise bugünün (25 Aralık) halk tarafından alışılmış çok popüler bir gün olması ve aynı zamanda hristiyan inancının batıl inançlara üstünlüğünü ve zaferi sembolize eden bir gün olarak kabul edilmesinden kaynaklanıyor.
Bugünün anlamını böyle yorumlamak bu yazıyı kaleme alan kişinin kendi yorumu degil, çok çeşitli dini ve tarihi yazılı yorumların bir özetidir.