PALU BEYLİĞİ….

Yaşadığımız 21.yüzyılın ilk çeyreğinde bölgede hala etkisi olan ve bir çok köyün tapusu elinde bulunduran geçmişte bir çok acılara neden olan Elazığ Vilayetine bağlı Palu ilçesi olarak yer alan ve bu isimle adlandırılan ve bölge hakimini elinde bulunduran,hüküm sürmüş ve bir çok tahribat ve acı yaşatan beyligin adıdır…

Eğil Beylerinin soyundan,Emir Timurtaş’ın torunu ve Rüstem Bey’in oğlu Kara Cemşid Bey tarafından kurulduğu bilinmektedir.

Cemşid Bey’in Çaldıran savaşında Yavuz Sultan Selim ile güç birliği yaptıktan sonra Palu Kalesini fetheder.

Eğil Beylerinin soyundan gelen Mirdasi Aşireti başta olmak üzere birçok Zaza ve Kürt aşiretine önderlik eder.

Abdülmuttalib’in soyundan olan ve Hakkâri bölgesinde bulunan Pir Mansûr’un daha sonraları Eğil Bölgesi yakınlarında bulunan Piran Köyüne yerleştiği,

Bu bölgede yerleşik bir biçimde yaşamını sürdürdükten sonra Eğil Kalesinin işgal eder.

Bu bölgede yaşamakta olan Mirdasi Aşireti bulunmaktadır.

Bu aşiret ismini Kilaboğulları’nın önderi olan Salih bin Mirdas bin İdris olduğu ve Mirdasi olarak isim almıştır.

Pir Mansûr ile Mirdasiler arasında herhangi bir kan bağı olmamasına rağmen Mirdasiler Pir Mansûr ve ailesine sevgi ve saygı ile bağlanmış ve kendilerine önder edinmişlerdir.

Eğil bölgesine yerleşen Pir Mansûr bu bölgede yoğun bir şekilde irşad faaliyetlerine başlamış ve halk üzerinde kısa sürede manevi bir etki bırakmıştır.

Pir Mansûr vefat ettikten sonra yerine oğlu Pir Musa geçer.

Babasından daha etkili bir şekilde faaliyetlerine devam eden Pir Musa, Piran köyünde bir zaviye yaparak bölge halkı üzerinde etkisini arttırır.

Bu şekilde Mirdasi aşireti ve öbür aşiretler üzerinde etkisini arttıran Pir Musa bölgede etkin bir kanaat önderi halini almış ve Mirdasi Aşireti de dahil olmak üzere pek çok aşireti kendisine bağlamıştır.

Kendisi vefat ettikten sonra yerine oğlu Pir Bedir geçer.

Pir Bedir,babası Pir Musa ve dedesi Pir Mansûr’un aksine bölge halkı üzerinde sahip olduğu manevi gücü,maddi güce çevirerek Mirdasi Aşireti ve bölgedeki öbür aşiretlerin de desteği ile beraber Eğil Kalesi’ni ele geçirmiş ve Eğil Emirliğini kurar.

Mirdasi Aşireti,Pir Bedir’i kendilerine lider seçmiş ve Pir Bedir elindeki manevi gücü Müslüman halk üzerinde kullanarak Bizans’ın elinde bulunan Eğil Kalesini fethetmiş ve Pir Mansûr’un torunları için Mirlik dönemini başlatmıştır.

Bu sebeple yöre halkına önderlik edenlerin Pir Mansûr’un torunları,emirliğin etnik bakımdan ana etkenin ise Mirdasi Aşireti olduğu görülmektedir.

Pir Bedir,Eğil Kalesini fethetmeden evvel bu bölgede yaşayan nüfusu çoğunlukla Rum, Ermeni ve Süryanilerin oluşturduğu tahmin edilmektedir.

Eğil Kalesinin fethinin tahminen 11.yüzyıl’ın sonlarına denk geldiğini Pir Bedir’in Eğil’deki hakimiyeti uzun sürmemiş bir süre sonra Diyarbakır’daki Mervani hakimiyetine son veren Selçuklular,Eğil bölgesini de işgal eder.

Bunun üzerine Pir Bedir,Mervanilerin son hakim olduğu bölge olan Meyyafarikin’e sığınır.

Ancak Emir Artuk 1087 tarihinde Meyyafarikin’i kuşatarak bölgedeki öbür Mervani komutanlar ile beraber Pir Bedir’i de öldürür.

Pir Bedir’in ölümünden sonra hamile olduğu anlaşılan Belkıze isimli hanımı Eğil Kalesinden,Dicle nehrinin karşı tarafına kaçırılmış ve koruma altına alınmıştır.

Doğacak çocuğu umutla bekleyen aşiret üyeleri çocuk erkek doğunca

-Çok şükür Allah’a umut ettiğimizi bulduk şeklinde müjdeleyerek birbirlerine şifreli mektuplar yollamış ve doğan çocuğa Emir Bulduk ismini verirler.

Daha sonraları Emir Bulduk’un soyundan gelenlere ise Buldukaniler yada Buldukani Emirler diye bilinir.

Annesi doğum yaptıktan sonra vefat eden ve aşiretin ileri gelenleri tarafından yetiştirilen Emir Bulduk,erken yaşlarda Emirlik makamına getirilir.

Emir Bulduk’un 11.yüzyıl sonları ile 12.yüzyıl başlarında yaşadığı Emir Bulduk’tan sonra Emir İbrahim,ondan sonra ise Emir Muhammed Eğil Beyliğinin başına getirilir.

Emir İbrahim zamanında Eğil Beyleri,Pir lakabını bırakmış ve Arapça Emir kelimesinin Farsça kısaltılmışı olan Mir kelimesini kullanırlar.

Emir Muhammed döneminde Eğil Beyliğinin sınırları kuzeyde Palu ve Harput,güneyde Karacadağ ve Diyarbakır,doğuda Hani ve Lice batıda ise Çermik’e kadar olan bölümdür.

Emir Muhammed’in vefatından sonra Eğil Beyliğinin toprakları üç oğlu arasında paylaşılır.

Çermik Bölgesini Emir Hüseyin,Eğil Bölgesini Emir İsa,

Palu Bölgesini ise Emir Timurtaş yönetmeye başlar.

Palu Beyleri…

Emir Muhammed’in oğlu Emir Timurtaş’ın neslinden gelmektedirler.

Emir Timurtaş, babası henüz hayattayken Palu’nun güneyinde yer alan Bağin Kalesi’ni ve çevresini ele geçirmiş ve burada kendi idaresini kurar.

Bir süre burayı yönettikten sonra vefat eden Emir Timurtaş’ın ardından yerine oğlu Hamza Bey geçer.

Hamza Bey’in yönetimini dört oğlundan en büyüğü olan Hüseyin Bey’in iktidarı takip eder.

Bu dönemde Akkoyunlular yıkılış devrini yaşamakta Emir Hüseyin,Akkoyunlular’ın bu kargaşalı devrini fırsat bilerek Ergani Kalesi’ni işgal etmek ister.

Ancak başarılı olamamış ve hayatını kaybetmiştir.

Emir Hüseyin’in erkek oğlu olmadığı için kendisinden sonra kardeşi Rüstem Bey’in oğlu Cemşid Bey yönetimin başına gelir.

Amcası Emir Hüseyin’in Ergani işgali sırasında ölmesi üzere Beyliğin başına geçen Cemşid Bey,amcasının izinden giderek Akkoyunluların yıkılma döneminde yaşanan siyasi kargaşalardan faydalanır.

Takriben 1490-1495 yıllarında içerisinde Bağin Kalesi ve çevresindeki sınırları genişleterek kuzeyde yer alan Palu Kalesini ve şehrini işgal eder.

Palu’yu ele geçirdikten sonra yönetim merkezini buraya taşıyan Cemşid Bey, Palu Beyliğinin kurucusu olarak yer alır.

Osmanlı ve Safevi Hakimiyetinden evvel Palu’yu ele geçirdiği 50 ile 60 yıl yönettiği bilinir.

1515 yılında Cemşid Bey öncülüğünde Osmanlı Hakimiyetine giren Palu 1565 senesine dek kendisi tarafından yeniden yönetilir.

Cemşid Bey,bölge yönetiminde yetenekli ve siyaset becerileri gelişmiş bir kişiliktir.

Ayrıca iri cüssesi ile savaş meydanında göstermiş olduğu cesaret ve gözü karalıktan ötürü kendisine Kara unvanı verildiği Kara Cemşid Bey adıyla nam salmıştır.

Bu sebeple kendisinden sonra Palu Beyleri hakkında Karacemşid oğulları, Karacemşidler veyahut Evlad-ı Cemşid Bey gibi namı ile çağrılır.

Cemşid Bey,Palu’da hükümdarlığının ilk devirlerinde,Şah İsmail,bölgede hızlı bir şekilde hakimiyet oluşturmuş ve Akkoyunluların başkenti olan Tebrizi ele geçirerek 1501 yılında Safevi Devletini kurmuştur.

Bu dönemde Şah İsmail önderliğindeki Safeviler,İran coğrafyasında hakimiyetlerini kurdukları gibi Anadolu’daki hakimiyet bölgelerine saldırılar başlatmışlardır.

1507 yılında Diyarbakır bölgesi,Safeviler tarafından ele geçirilmiş ve Safevi komutan Arapşah’ın yönetimine bırakılmıştır. Dolayısıyla Palu’da Cemşid Bey’in elinden alınmış Safeviler’in eline geçmiştir.

Safeviler ile birlik olmayan bölge hakimlerinden biri de Kara Cemşid Bey’dir.

1514 yılında Yavuz Sultan Selim’in,İran’a sefer düzenleyeceği zamana kadar tam yedi yıl beklemiş ve Yavuz Sultan Selim’in bu seferini haber alında Karaman’a giderek kendisine biat etmiştir.

Kara Cemşid Bey ordusu ve maddi gücüyle Yavuz Sultan Selim tarafında yer almış Çaldıran Muharebesine katılmıştır.

İran seferindeki başarılarından sonra Padişahla Amasya Sancağına dönen Kara Cemşid Bey,Palu’nun Safevilerden geri alınması için çaba göstererek Osmanlı Kuvvetlerinin de yardımıyla Palu’yu Safevilerden tekrar geri almıştır.

Bu başarılarından ötürü Yavuz Sultan Selim Palu’nun yönetimini Cemşid Bey’e bırakarak belgeyi kendisine vermiştir.

1515 tarihine ait Eyaletname ismini taşıyan bu belgede Palu ve çevresindeki kale ve şehrin Kara Cemşid Bey’e mülkiyet olarak verildiği bildirilmektedir.

Eyalet veya hükümet olarak isimlendirilen Palu bir sancak olarak kabul görülür.

Bilinen Osmanlı sancakları ve yurtluk-ocaklıklardan farklı olarak Palu,Tımar sistemine dâhil edilmediği gibi herhangi bir tahrire de tabi tutulmamıştır.

Ayrıca Cemşid Bey’e verilen Temlikname de oğlu oğluna neslen ba’de neslin intikal etmesi de belirtilmiştir.

Bu sebeple Kara Cemşid Bey’den sonra,Palu Hakimiyeti oğulları ve torunlarına bırakılmıştır.

Her göreve gelen Sancak Beyi, kayd-ı hayat yani yaşamı boyunca atanmaktaydı. Kanunnameye göre atanan Sancak Beyi’nin ihanet ve ağır suçlar işlemedikçe devlet merkezi tarafından görevinden alınması söz konusu değildi.

Osmanlı Yönetiminde Palu Sancağının ilk hakimi olan Cemşid Bey, savaş sonrası harap olmuş Palu şehrinde imar faaliyetlerine başlamış ve halkın geçim sıkıntısını gidermek üzere çalışmalarda bulunur.

Palu’ya uzun bir süre hükmetmiştir.

Kendi zamanında Kanuni Sultan Süleyman’ın şahsi güvenini kazanmış,bölgede tanınan ve fikri önemsenen bir yönetici olarak yer edilir.

Kara Cemşid Bey,60 yıllık Palu hâkimliği yapar.

1565 yılında Beyliği büyük oğlu Hüseyin Bey’e bırakmıştır.

Cemşid Beyin

Hüseyin,Hasan, Hamza, Timurtaş ve Devletşah isminde beş oğlu vardı.

Oğulları taht kavgasına girerek bir birlerine kumpaslar kurmuşlardır

Bunun üzerine babaları tarafından Hamza adında oğlunu evlatlıktan red eder.

Osmanlı Devletinin yıkılmasıyla kurulan cumhuriyet ile birlikte bir çok beylikler gibi Palu beyliği yönetimide son bulur…..Şahin Polat

Not.Bilgilerin çoğu Şerefname adlı eserden alınmıştır.