MEZRĚ GAZĚ.. MEZĚ GAZĚ… KADĚ MEZRASI… MELĚ-İ USĚ XATÛNÊ…

MEZRĚ GAZĚ..
MEZĚ GAZĚ…
KADĚ MEZRASI…
MELĚ-İ USĚ XATÛNÊ…

Mezrě Gazî,acıların yaşandığı,ağıtlar yakıldığı ve tüm toplum olarak çok derslerin çıkarıldığı tarihe not bırakan hikayenin kendisidir.

Elazığ-Karakoçan ilçesi,aile yapısının çoğu,Qarasakal köyünden Mezrě Gazî alanına yerleştikleri bilindiği için Qarasakal köyüne bağlı mezra olarak bilinir.
Oysaki direkt Karakoçan ilçesine bağlı Mezre statüsünde bir yerleşim merkezidir.

Kolmis,Qılgır,Sağın,Badıran köyleri ile komşu Çile sıradağların bulunduğu mevkide inşaa edilmiş,sulak ve bereketli tarımsal alanlara sahip bir çok medeniyetin ve halkların yaşadığı ve bu alanlara sahip olmak için verilen mücadele ve bir çok defa yakılıp yıkılmış,bir çok kişinin de ölümüne neden olmuş stratejik bir yerdir.

Mezrě Gazî daha önceleri kimlerin yaşadığı net olarak bilinmemektedir.
En son,söylemvari bir şekilde anlatan geçmişin yaşlı insanların,bölgede Ermeni halkında varlıklı,savaşçı,güçlü ve silahşör bir kadın olduğu daha önce Kümbet köyünde yaşadığını Osmanlı hükümetine bağlı Palu Zazaları tarafından işgal sonrası Kümbet Köyün yakılıp yıkılmasına karşı koyan Meze adlı kişinin var olduğunu.
(Kümbet köyünde kafası kesilerek katl edilen Mezedir.
Kümbet köyü bu mevkisine Kaniyâ Mězen diye adlandırılır.)

Palu Zazalarına karşı direniş gösteren,bir çok adamlarını katl ettikten sonra saklanmak için Gazî alanına geldiğini ve takibi sonrasında Palu Zazaları tarafından Meze ailesine intikam amaçlı bir gece ansızın yapılan saldırı sonucu çoluk çocuk demeden yakıp yıkarak sahip oldukları stratejik yerin adıdır.

Osmanlı hükkümetinin sonsuz desteğini arkasına alan Palu Zazaları sayesinde,Osmanlı Devletinin ilerleyişini sağlamak ve bölgeye sahip olma açısından da önemli katkılarda bulunmuştur.

Hizol aşiretinin,Dersim bölgesine,Urfa-Siverek,Diyarbakır-Karaçdağ alanlarından gelip yerleştikleri Qar ve Riçik köylerini yeniden yapılanmasından sonra işgal edilmiş alanları Palu beylerine ve Zazalarına karşı koyarak beyler hakimiyetlerine son verdikleri tarih olarak yazılır.

Hizol aşiretinin bölgede verdiği mücadele sonucunda Mankırag,Qarasakal,Akklise,Mastan,Qelemzin,Hîlman,Goman,Çöşk gibi köyler yeniden inşaa edilir.

Mezrě Gazî alanını ele geçiren Hizol Aşiretinden,Mele-i Usı Xate(Yusuf)Ermeni kadın Meze’nin torunlarından Xate adında kadını nüfusuna geçirerek korumak için kendine eş alır.

Bunu içlerine sindiremeyen Zaza beyleri ile bir anlaşma sağlanır.
Zazalar ailesine Hizol Aşiretinden Mele-i Usě’nin ailesine sığınan Ermeni Xatenin kız kardeşi bedel olarak verilir.

Barış protokolü olarak adlandırılan bu evlilikten sonra Palu Zazalarına haber salınır ve sınır belirlenir.
Bu sözleşmeyi içlerine sindiremeyen Palu Zazaları adamları,bölgeyi tekrar işgal etmek için yeniden harekete geçer.

Palu Zazalar ailesinden evli olan kadının o gün itibariyle baba evinde olması ablası Xate’ye Mele-i Usıw taraftarına haber salması Xate’nin hemen harekete geçip bütün adamlarını uyarması büyük bir facianın önüne geçerek bir sorumluluk sahibi olmasıyla tarihe not bırakan kadın olarak geçer.

Tüm aile bireyleri harekete geçerek Mezrě’nin etrafında pusuya yatarak gelen Palu Zazaları adamlarına geçit vermeyerek büyük bir direniş gösterir ve geri adım atmalarını sağlar.

Bu durum karşısında,
Palu Zazaları bu planın haberini kendilerine bedel olarak verilen Xate’nin kızkardeşi tarafından iletidiğini öğrenilmesinden sonra kadın ihanet ile suçlanacak ve inadına bütün köy ateşe verilecektir.

Tekrardan toparlanan Palu Zazaları adamları gecenin ilk saatlerinde köye baskın yapılır.
Baskında Palu Zazaları büyük kayıp verir.
İçlerinde keskin nişancı ve savaşçı olan Hizol Aşiretinin öncü kişilerden Mele-i Usıw da vurulur.

Başı gövdesinden kesilerek Palu Zazaların merkezi konumda bulunan Uzew köyüne götürülerek halay ve zafer kazanılmışcasına kutlanılır.

(Uzew köyü o dönemlerde Palu Zazalarının merkezi konumda olan bir büyük köy)
Bu durum karşısında içlerinde biri
-Hey insaf be onlar bizden 40 adam vurdular biz onlardan bir adam vurduk buna bile seviniyoruz diyerek adamlarını tekrardan kışkırtarak Mezrě Gazîyi ateşe verme kararı alırlar.

Bunun üzerine,Qar köyünden Hizol Aşiretinin önder kadrolarından Çökşör ailesinden ve Riçik köyünden bir çok savaşcı Mezrě Gazîyi savunmaya gelir.
Çöksör liderliğinde Hüse Çöksör,sol elini çok iyi kullanan ve adı Solak Höse, keskin nişancılığıyla tanınan kişi ve beraberindeki heyet ile Palu beylerinin adamlarını sınırlarında kovar ve Mezrě Gazî alanı Hizol Aşiretinin kalıcı meskeni ve sınırı olarak kalır.

Mezrě Gazî Hüseyin,Yusuf,Süleyman ve Ali adlı 4 kardeşin yerleşmesiyle Malî Mele-i Usě Xate adıyla kalıcı yerleşim meskeni olarak yer alır.
Yürekleri yakan Mezrě Gazî hakkında derlenmiş,bölgenin Dengbejleri tarafından dile getirilen ağıtın bir dörtlüğü..

Mezrě pırsın kě keşu peşe
Meyüta mě te da bune gonce reşa
İro meydana wan zaliman seri qar Mıle u Usiwě Sey Bektaşe….

Şahin Polat

Not.1.Bilgilerin çoğu rivayete dayalı olarak yazılmıştır
Bilgilerini bizimle paylaşan Mankırag köyünden Yakup Uçar’ın kızı Kümbet köyünde evli ve Mehmet Erdem’in eşi ve Annesi Ermeni olan 105 yaşında ve hala hayatta olan Hakime Erdem’e aittir..
Kendisine teşekkür eder uzun ve sağlıklı nice yıllar dilerim..
Not.2. Dersimli Araştırmacı yazar sayın Mehmet Bayraktar’ın kaleme aldığı Doğu Cephesi ve Hizol Aşireti adlı araştırmasında Mezrě Gazî hakkında bir çok tarih detayları ile birlikte verilmiştir.
Konuya hakim olan sevgili Hakime Erdem’in anlatımları ile bir çok bilgilerin hemen hemen aynı doğrultuda olduğunu arz ederim.